Przestrzeń powietrzna jest środowiskiem pracy pilota.

Każdy kojarzy określenie "wolny jak ptak". Można by przypuszczać, że dotyczy ono także samolotów i innych statków powietrznych. Niestety to nieprawda.

Specyfika warunków ruchu lotniczego wymusiła odpowiednie zorganizowanie przestrzeni powietrznej na różne strefy, klasy i obszary, w których obowiązują różne zasady poruszania się i które podlegają różnym stopniom kontroli. Podział ten jest ogólnoświatowy. I obowiązuje tak na Hawajach, jak i w okolicach Berdyszowa. Natomiast poszczególne państwa mogą u siebie organizować przestrzeń wg potrzeb, lecz tylko w ramach wspomnianej organizacji. Np. w Polsce spotkamy tylko klasy przestrzeni kontrolowanej C i D. Można to przyrównać do ruchu ulicznego, gdzie mamy różne drogi, skrzyżowania, parkingi czy drogi "niczyje". Jak jest zatem zorganizowana jest przestrzeń powietrzna?

klasy przestrzeni powietrznej
Strefy w przestrzeni powietrznej
Służby ruchu lotniczego

Podstawy podział to przestrzeń niekontrolowana, kontrolowana i niesklasyfikowana. Ta ostatnia to cały obszar atmosfery powyżej poziomu lotu FL460 (46 000 stóp - ciut ponad 14 kilometrów wysokości) aż do kosmosu. Na tej wysokości niestety już bardzo mało maszyn może sobie polatać. Cała reszta, od samej ziemi do poziomu FL460, to przestrzeń którą się zajmiemy. Przestrzeń ta dzieli się na przestrzeń kontrolowaną, rozciągająca się od poziomu FL095 (9500 stóp - 2895metrów) do FL460 oraz Niekontrolowaną od poziomu ziemi do FL095. Jak dotąd jest prosto. Przestrzenie te dzielą się na klasy:

A, B, C, D, E - dla przestrzeni kontrolowanej. F, G - dla przestrzeni niekontrolowanej.

W wielkim skrócie, im wyższa litera tym bardziej liberalne zasady obowiązują w danej klasie. Klasa G, prawie nie podlega kontroli, zaś w klasie A, każdy lot jest restrykcyjnie monitorowany i nie wszystkie loty można w niej wykonywać. Dzięki temu można dopasować przepisy i stopień nadzoru do sytuacji. Lot nad środkiem oceanu nie wymaga takich ograniczeń jak przelot przez strefę ruchu dużego portu lotniczego. Co wolno w danych klasach przestrzeni?

Klasy przestrzeni powietrznej.

Klasa A: Dopuszczalne loty: Tylko IFR Separacja lotów: Separuje się wszystkie loty od siebie Informacja: Zapewniona służba kontroli ruchu lotniczego Widoczność: Brak ograniczeń w zakresie minimalnej widoczności Prędkość: Nieograniczona prędkość lotu. Łączność- Wymagana stała łączność dwukierunkowa. Zezwolenie na lot: Wymagane zezwolenie Służby Ruchu Lotniczego

Klasa B: Dopuszczalne loty: IFR i VFR Separacja lotów: Separuje się wszystkie loty od siebie Informacja: Zapewniona służba kontroli ruchu lotniczego Widoczność: Brak ograniczeń w zakresie minimalnej widoczności dla IFR. VFR - 8km powyżej wysokości FL100 (3050m), z daleka od chmur. - 5km poniżej FL100, z daleka od chmur. Prędkość: Nieograniczona prędkość lotu. Łączność- Wymagana stała łączność dwukierunkowa. Zezwolenie na lot: Wymagane zezwolenie Służby Ruchu Lotniczego

Klasa C: Dopuszczalne loty: IFR i VFR Separacja lotów: Separuje się loty IFR od IFR i IFR od VFR. Informacja: Zapewniona służba kontroli ruchu lotniczego Widoczność: Brak ograniczeń w zakresie minimalnej widoczności dla IFR. VFR - 8km powyżej wysokości FL100 (3050m), z daleka od chmur. - 5km poniżej FL100, z daleka od chmur. minimalna odległość od chmur: 1500m w poziomie i 300m w pionie. Prędkość: IFR - Nieograniczona prędkość lotu. - VFR - 250 węzłów IAS (prędkość na przyrządach, po uwzględnieniu ich błędu pomiarowego), poniżej FL100 (3050m). Łączność- Wymagana stała łączność dwukierunkowa. Zezwolenie na lot: Wymagane zezwolenie Służby Ruchu Lotniczego

Klasa D: Dopuszczalne loty: IFR i VFR Separacja lotów: Separuje się loty IFR od IFR Informacja: Zapewniona służba kontroli ruchu lotniczego, informację o ruchu VFR w przestrzeni, oraz tylko żądanie załogi, radę odnośnie uniknięcia kolizji z lotami VFR. Widoczność: Brak ograniczeń w zakresie minimalnej widoczności dla IFR. VFR - 8km powyżej wysokości FL100 (3050m), z daleka od chmur. - 5km poniżej FL100, z daleka od chmur. minimalna odległość od chmur: 1500m w poziomie i 300m w pionie. Prędkość: IFR - 250 węzłów IAS (prędkość na przyrządach, po uwzględnieniu ich błędu pomiarowego), poniżej FL100 (3050m). VFR - 250 węzłów IAS (prędkość na przyrządach, po uwzględnieniu ich błędu pomiarowego), poniżej FL100 (3050m). Łączność- Wymagana stała łączność dwukierunkowa. Zezwolenie na lot: Wymagane zezwolenie Służby Ruchu Lotniczego

Klasa E: Dopuszczalne loty: IFR i VFR Separacja lotów: Separuje się loty IFR od IFR Informacja: Zapewniona służba kontroli ruchu lotniczego, informację o ruchu VFR w przestrzeni, oraz tylko żądanie załogi, radę odnośnie uniknięcia kolizji z lotami VFR. Widoczność: Brak ograniczeń w zakresie minimalnej widoczności dla IFR. VFR - 8km powyżej wysokości FL100 (3050m), z daleka od chmur. - 5km poniżej FL100, z daleka od chmur. minimalna odległość od chmur: 1500m w poziomie i 300m w pionie. Prędkość: IFR - 250 węzłów IAS (prędkość na przyrządach, po uwzględnieniu ich błędu pomiarowego), poniżej FL100 (3050m). VFR - 250 węzłów IAS (prędkość na przyrządach, po uwzględnieniu ich błędu pomiarowego), poniżej FL100 (3050m). Łączność- Wymagana stała łączność dwukierunkowa dla IFR, dla VFR nie jest wymagana. Zezwolenie na lot: Wymagane zezwolenie Służby Ruchu Lotniczego dla lotów IFR, dla VFR nie wymaga się zezwolenia.

Przestrzeń nie kontrolowana:

Klasa F: Dopuszczalne loty: IFR i VFR Separacja lotów: Separuje się loty IFR od innych lotów IFR, o ile jest to możliwe. Informacja: Zapewniona służba doradcza ruchu lotniczego, dla VFR służba informacji powietrznej. Widoczność: Brak ograniczeń w zakresie minimalnej widoczności dla lotów IFR, dla VFR: - 8km powyżej wysokości FL100 (3050m - 5km poniżej FL100 - minimalna odległość od chmur: 1500m w poziomie i 300m w pionie. 900m n.p.m lub 300m nad powierzchnią ziemi, w zależności co jest niższe. Prędkość: IFR - 250 węzłów IAS (prędkość na przyrządach, po uwzględnieniu ich błędu pomiarowego), poniżej FL100 (3050m). VFR - 250 węzłów IAS (prędkość na przyrządach, po uwzględnieniu ich błędu pomiarowego), poniżej FL100 (3050m). Łączność- Wymagana stała łączność dwukierunkowa dla IFR, dla VFR nie jest wymagana. Zezwolenie na lot: Wymagane zezwolenie Służby Ruchu Lotniczego dla lotów IFR, dla VFR nie wymaga się zezwolenia.

KlasaG: Dopuszczalne loty: IFR i VFR Separacja lotów: Nie zapewniona. Informacja: Zapewniona służba informacji powietrznej. Widoczność: Brak ograniczeń w zakresie minimalnej widoczności dla lotów IFR, dla VFR: - 8km powyżej wysokości FL100 (3050m - 5km poniżej FL100 - minimalna odległość od chmur: 1500m w poziomie i 300m w pionie. 900m n.p.m lub 300m nad powierzchnią ziemi, w zależności co jest niższe. Prędkość: IFR - 250 węzłów IAS (prędkość na przyrządach, po uwzględnieniu ich błędu pomiarowego), poniżej FL100 (3050m). VFR - 250 węzłów IAS (prędkość na przyrządach, po uwzględnieniu ich błędu pomiarowego), poniżej FL100 (3050m). Łączność- Wymagana stała łączność dwukierunkowa dla IFR, dla VFR nie jest wymagana. Zezwolenie na lot Nie są wymagane zezwolenia.

Strefy przestrzeni powietrznej.

Jak dotąd jest nadal prosto. Trzy typy przestrzeni, z których dwie są podzielone na klasy o różnym stopniu nadzoru i zorganizowania. Teraz lekko skomplikujemy sytuację. Oprócz powyższego podziału, są jeszcze tzw. strefy czyli obszary specjalne o zasadach i wymogach niezależnych od danej klasy przestrzeni. Strefy te są zaznaczone na mapach lotniczych, tak by każdy pilot planujący lot, wiedział gdzie i w jaki sposób może lecieć. Niektóre ze stref nie pozwalają na korzystanie z nich. Inne, tylko pod określonymi warunkami. Strefy mogą też opisywać określony rejon przestrzeni nie tylko z granicami poziomymi, ale i pionowymi. Można np. przelecieć spokojnie pod lub nad wybraną strefą. Dlatego oprócz granic danej strefy i jej typu, podaje się też jej granica pionowe, między jakimi wysokościami się ona zawiera. Stref jest wiele typów. Zaprezentujemy najważniejsze z nich, dla początkującego pilota.

AWY - Droga lotnicza, zwana też korytarzem powietrznym. Jej przykład widzimy codziennie, widząc nad głowami równe linie smug kondensacyjnych. Drogi lotnicze to podniebne autostrady, którymi na co dzień poruszają się samoloty liniowe. Są one skoordynowane z naziemnymi pomocami nawigacyjnymi, np. radiolatarniami VOR. Standardowo korytarze powietrzne mają 15 kilometrów szerokości. Dlatego nieraz widzimy jak smugi różnych samolotów zajmują spory obszar nieba. Po prostu dla samolotu lecącego z prędkościami blisko 900km/h taka droga nie jest wcale "za szeroka".

TMA - Rejon kontrolowany lotniska cywilnego. Jest to znaczny obszar przestrzeni wokół lotniska, w którym samoloty wykonują operacje lotnicze związane z danym lotniskiem. Czyli starty i odejścia na trasę, podejścia i lądowania czy poruszające się w tzw. kręgach. TMA ustala się zwykle w pobliżu korytarza powietrznego lub węzła gdzie spotyka się więcej korytarzy. TMA może się rozciągać od 200m nad ziemią, do poziomu FL460 (14 km) czyli do górnej granicy przestrzeni kontrolowanej.

CTR - Strefa kontrolowana lotniska cywilnego. Czyli obszar obejmujący lotnisko z drogami podejścia. W strefie tej mogą poruszać się tylko maszyny, które otrzymały na to pozwolenie od służby kontroli ruchu lotniczego lotniska. Przed wlotem w tę strefę zawsze należy pozwolić o pozwolenie. Jeżeli go nie otrzymamy, możemy zostać skierowani w strefę TMA i oczekiwać na zgodę, albo… polecieć na inne lotnisko. Strefa CTR rozciąga się od poziomu ziemi, do ustalonej dla danej strefy, granicy górnej. Zasięg CTR powinien być nie mniejszy niż ok. 9,5km (5 mil morskich) od lotniska i powinien obejmować drogi podejścia do pasów oraz odejścia po starcie.

EP P - Strefa zakazana. W strefie tej loty są, jak nazwa wskazuje, zakazane. Strefy te chronią obiekty naziemne przed wpływem działalności lotniczej. Strefy te są stałe. Lot w takiej strefie może być wykonywany tylko w szczególnych sytuacjach, pod warunkiem uzyskania zezwolenia odpowiedniego organu.

EP R - Strefa ograniczona. W tej strefie loty mogą być wykonywane tylko pod warunkiem zachowania określonych dla danej strefy warunków lotu (np. wysokości). Najczęściej strefy te ustala się dla ochrony środowiska naziemnego przed działaniem lotnictwa. Np. w Polsce strefy takie znajdują się nad parkami narodowymi. W strefach takich można wykonywać tylko loty związane bezpośrednio z wymogami podejścia do lądowania na pobliskim lotnisku, startów z tego lotniska, sytuacji zagrożenia życia i zdrowia lub w wypadku klęsk żywiołowych.

EP D - Strefa niebezpieczna. Strefa, w której statki powietrzne są narażone na niebezpieczeństwa pochodzące z ziemi. Np. poligony wojskowe. Lot w takiej strefie można wykonywać tylko w ustalonych wcześniej okresach, kiedy zagrożenie nie występuje.

AIDZ - Strefa identyfikacji obrony powietrznej. Jest to strefa rozciągająca się od granicy państwa, na 15 km w głąb terytorium. W strefie tej mogą poruszać się tylko statki powietrzne, które wcześniej złożyły plan lotu i został on zaakceptowany.

ATZ - Strefa Ruchu Lotniskowego. Wydzielona obszar przestrzeni klasy G lub F, w którym odbywają się loty związane z ruchem lotniskowym, lotnisk niekontrolowanych - cywilnych. W strefie tej może działać lotniskowa służba informacji lotniczej - AFIS.

Oprócz w/w stref, spotyka się tez strefy wydzielane czasowo. Ale tym nie zajmujmy sobie głowy. W grze oczywiście nie znajdziemy żadnych stref czy klas przestrzeni. Wolno nam nawet bez konsekwencji ćwiczyć akrobację tuż nad pasem wojskowego lotniska.

Komunikacja radiowa.

Wcześniej wspomnieliśmy, że przestrzeń w strefach jest kontrolowana. Kto i jak to robi?

Kontrolą ruchu lotniczego, zajmuje się Zarządzanie Ruchem Lotniczym, skrócie anglojęzycznym: ATM. W jego kompetencji znajduje się:

- efektywne wykorzystanie przestrzeni powietrznej, - zapewnienie optymalnego napływu ruchu lotniczego do przestrzeni powietrznej, - zapobieżenie zderzeniom statków powietrznych, - usprawnianie i utrzymywanie uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego, - koordynacje bezkolizyjnego wykorzystania przestrzeni przez różne rodzaje ruchu lotniczego, - wskazówki i informacje użyteczne dla bezpiecznego i sprawnego wykonywania lotów, - służby poszukiwawczo-ratownicze.

Organem odpowiedzialnym za nadzór nad ruchem lotniczym jest Służba Ruchu Lotniczego - ATS, zajmująca się świadczeniem usług użytkownikom statków powietrznych w zakresie wykonywanych przez nich zadań. Dzieli się ona na trzy rodzaje służby:

ACC - Służba Kontroli Obszaru, odpowiedzialna za monitorowanie statków powietrznych przelatujących przez dany obszar powietrzny (np. kraj).

APP - Służbę Kontroli Zbliżania. Monitoruje ona i naprowadza na lotniska docelowe statki powietrzne schodzące do lądowania, oraz pomaga opuścić rejon lotniska samolotom startującym z danego lotniska.

TWR - Służbę Kontroli Lotniska - Odpowiada ona za operacje lotnicze przebiegające na danym lotnisku. Czyli za obsługę samolotów, kołowanie z miejsc parkingowych na pas i z pasa na miejsce parkingowe, oraz za starty i lądowania. Czasami wydziela się na niektórych lotniskach, specjalną służbę odpowiedzialną za ruch naziemny samolotów na lotnisku - GND.

Jeżeli w grze, klikniemy na jakieś lotnisko, zobaczymy spis częstotliwości radiowych danego lotniska. Każde lotnisko ma kilka różnych służb kontroli ruchu lotniczego. Małe lotniska często mają je na jednej częstotliwości, czyli de facto zajmuje się tym ta sama osoba. Większe mają osobne częstotliwości do różnych zadań. Jeżeli doczekamy się działającej komunikacji radiowej - może się nam to przydać.